Jarenlang wisten opleiders, bedrijven en adviseurs slim gebruik te maken van scholingssubsidies. Verantwoordelijken keken de andere kant op.

Het ESF-spook dook onlangs weer op. Zeker vijf scholingsfondsen, van vakbonden en werkgevers, kwamen dit voorjaar in financiële problemen. Ze hadden tientallen miljoenen aan subsidies van het Europees Sociaal Fonds (ESF) toevertrouwd aan één vrouw: Aad Wieringa. Zij kon uitgroeien tot een succesvol ondernemer die geld verdiende aan scholingsprojecten waarover haar bv de administratie voerde. Totdat haar imperium een maand geleden instortte en de fondsen zeker 7,7 mln aan verdwenen subsidies moesten terugbetalen.

Uit onderzoek van deze krant blijkt nu dat Wieringa en haar zakenpartners jarenlang slim geld wisten te verdienen zonder formeel de regels te overtreden. Uit gesprekken met betrokkenen en inzage in interne stukken wordt duidelijk hoe subsidies werden gestapeld. Die handelwijze leidde tot overfinanciering van scholingsprojecten en prijsopdrijving: de subsidiegelden overstegen de feitelijke kosten. Niet de scholing van werknemers voerde de boventoon maar winstbejag, zo stellen betrokkenen. Controle op de kwaliteit van de cursussen bleef achterwege.

Op het stapelen van subsidies bouwde een zakenpartner van Wieringa zelfs een heel businessmodel. Onder de naam Easycursus.nl verkocht Cor Baars alle mogelijke cursussen aan bedrijven in de meest uiteenlopende sectoren. Easycursus.nl verzorgde de cursussen in veel gevallen niet zelf, maar fungeerde als een soort makelaar. Want wat veel reguliere opleiders niet konden bieden, maar Baars wel, was toegang tot meerdere subsidiebronnen.

Een powerpointpresentatie van Baars uit 2009 laat zien hoe dat stapelen werkte. Op een cursus steigerbouw van maximaal zes dagen konden bedrijven per werknemer 592 aan subsidie overhouden, zo maakt een van de sheets duidelijk. Dat geld bleef over ná betaling van de scholings- en administratiekosten aan respectievelijk Easycursus.nl en de persoonlijke bv van Wieringa.

Directeur Jürgen Verket van Scaffolding Training Europe vertelt hoe (bouw)bedrijven hem onder druk zetten om zijn cursussen steigerbouw via Easycursus.nl te laten lopen. Op die manier konden de bedrijven niet alleen uit het eigen sectorfonds geld voor scholing ontvangen, maar ook nog een ESF-subsidie via de Wieringa-route. Door de tussenschakel steeg zijn cursusprijs van 931 naar 1014 per deelnemer, zegt Verket. De stijging werd voor de bedrijven echter ruimschoots goedgemaakt doordat zij via Easycursus.nl bij het ESF terechtkonden voor een extra subsidie van 40% van de kosten. Het sectorfonds had geen zicht op de stapeling van subsidies, zegt Hans Paul Mulder van bouwfonds SFB.

Iets soortgelijks gebeurde ook in de transportsector, leren interne documenten van een andere opleider die met Baars samenwerkte. Een ex-werknemer herinnert zich nog goed hoe zijn directeur in de ban raakte van Baars . Hij kreeg dollartekens in zijn ogen en raakte behoorlijk van het pad af , aldus de medewerker die uit angst voor zijn carrière niet met zijn echte naam in de krant wil. Naast de ESF-korting die via Baars verliep, en toen nog 50% van de scholingskosten dekte, konden bedrijven over dezelfde kostenpost nog eens 75% vergoed krijgen via het eigen sectorfonds. Volgens een rekenmodel cursussen SOG kon een transportbedrijf zo 21.357,75 verdienen op cursussen voor in totaal 149 deelnemers. Iedereen profiteerde.

En dat terwijl de ESF-regels vereisen dat melding wordt gemaakt van een eventuele tweede financier om te voorkomen dat er subsidie overblijft. Die regel gaat echter niet op als sprake is van een bijdrage uit het scholingsfondsen van werkgevers en vakbonden. Dan is, aldus een zegsvrouw van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), sprake van een private bijdrage . Vakbonden en werkgeversorganisaties hebben immers samen via cao-afspraken besloten een percentage van de loonsom te reserveren voor scholing, daar komt de overheid niet aan te pas, luidt de redenering. Toch is het de minister die zo n afspraak bindend kan opleggen aan de hele sector. Hierdoor worden ook bedrijven die geen cao-partij zijn, verplicht een premie af te staan aan een collectief scholingsfonds.

Pieter Kievit van het zogenaamde SOOB-scholingsfonds in de transport en logistiek spreekt na inzage in de stukken van misbruik en oneigenlijk stapelen van subsidies. Hij noemt dat zeer betreurenswaardig , maar hij voelt zich niet verantwoordelijk. Er zullen altijd bedrijven zijn die dit proberen. Maar wij hebben er geen zicht op als zij via een creatieve truc meerdere subsidies aanvragen.

Die truc zat hem in een simpele uitbreiding van de bedrijfsactiviteiten via een wijziging in het handelsregister van de Kamer van Koophandel (KvK). Op de website van http://Easycursus.nl wordt openlijk verwezen naar formulieren van de KvK, waarmee bedrijven naast een scholingsbijdrage uit de eigen sector ook in aanmerking konden komen voor een subsidieaanvraag via de Stichting Opleidingsfonds voor de Groothandel (SOG). Het was dit scholingsfonds waar Wieringa, totdat zij vorige maand uit haar functie werd gezet, jarenlang directeur was. Tussen 2009 en 2012 voegden 5434 bedrijven uit andere sectoren als subactiviteit groothandel toe aan het handelsregister. Maar de KvK, die enkel registreert, is niet bevoegd om te controleren of daar ook daadwerkelijk sprake van was, laat een zegsvrouw weten.

SOOB-bestuurder Kievit hekelt de gang van zaken. Zelfs al is sprake van een gemengd bedrijf dan nog kunnen werknemers maar in één sector actief zijn. Of in de groothandel óf in een andere sector.

Omdat er flink geld te verdienen viel aan de cursussen, kreeg de kwaliteit ervan steeds minder aandacht, stelt de ex-werknemer van een van de opleiders die met Baars samenwerkte. Nieuwe cursussen werden in de kroeg bedacht . Om werkgevers ertoe te bewegen cursussen af te nemen werden daar verplichte keuringen, die in principe niet subsidiabel zijn, ingedrukt . Zo mogen vrachtwagenchauffeurs bij wet alleen aan het verkeer deelnemen als zij periodiek medisch gekeurd worden. Een kostenpost dus voor transportbedrijven, niet een scholingstraject waarmee lager opgeleide werknemers hun arbeidsmarktpositie verbeteren. Toch vormde de keuring de basis van de cursussen, zo blijkt uit de stukken. Daar voegden ze dan een fitheidstraining van een kwartiertje en een adviesgesprek van een halfuurtje aan toe. Ook zouden de vrachtwagenchauffeurs nog worden gesommeerd in de eigen tijd, dus na het afleveren van de vracht, mee te doen aan de cursus. Zodoende werd de vergoeding op verletkosten ook oneigenlijk opgestreken, stelt de ex-medewerker.

Verletkosten worden vergoed ter compensatie van productieverlies, wanneer de werknemer werkbare uren besteedt aan scholing. Maar controleren of er daadwerkelijk sprake was van productieverlies is zo ingewikkeld dat het scholingsfonds voor de bouwnijverheid SFB die controle achterwege laat. Vanwege dergelijke toezichtproblemen is subsidie op verletkosten uit de ESF-pot sinds 2007 zelfs überhaupt niet meer mogelijk, stelt accountant René Koffeman, die bedrijven destijds adviseerde over de controle.

Ook in de bouw profiteerden bedrijven oneigenlijk van een bijdrage op verletkosten, stellen betrokkenen. Die bijdrage kwam na 2007 niet meer uit de ESF-pot, maar nog wel uit het eigen sectorfonds. Dat was met name lucratief voor bedrijven die door de crisis vanaf 2009 met lege orderportefeuilles kampten. Hoewel er geen werk was voor het personeel, kon door een stapeling van subsidiepotjes toch geld verdiend worden aan de cursussen, stellen zij. Van productieverlies was geen sprake.

Bij de opleider in de transportsector zouden zelfs handtekeningen zijn vervalst, stelt de ex-werknemer die anoniem wil blijven. De handtekeningen waren cruciaal om de ESF-subsidie te bemachtigen. Dan werd er gezegd dat deelnemers vergeten waren om presentielijsten in te vullen, en dat het puur om een formaliteit ging. Wij moesten dan met drie verschillende pennen aan de slag en wat koffievlekken en kreukels in de formulieren maken.

De handtekeningen vormden onderdeel van de verplichte ESF-administratie die de persoonlijke bv van Wieringa verzorgde. Zij bracht 15% van de cursusprijs in rekening voor administratiekosten. Ze had zodoende een belang bij de verkoop van zo veel mogelijk cursussen. Maar toch was het Wieringa die bepaalde welke opleiders accreditatie kregen om ESF-subsidie aan te vragen bij de door haar geleide SOG. Een daarvan was Easycursus.nl.

830 mln aan ­ESF-subsidie voor Nederland

Op de vraag wat de criteria waren om in aanmerking te komen voor accreditatie kan werkgeversvertegenwoordiger Jan Zanen, die namens de vijf gedupeerde fondsen spreekt, geen antwoord geven. We hebben daar niet actief op gecheckt. We gingen ervan uit dat het door Wieringa goed geregeld was.

Het betekende dat Baars zonder verdere inhoudelijke toets opleidingen en cursussen kon aandragen voor ESF-subsidie. Zijn stiefzoon en zaakwaarnemer Sander Boer bevestigt dat. Het ministerie controleerde alleen de kostenverantwoording. Als het ministerie geen strengere regels eist, gaan wij die ook niet opleggen. Je gaat ook geen zestig rijden als honderd de maximale snelheid is, dan rijd je honderd, aldus Boer.

Volgens een woordvoerder van het ministerie van SZW wordt wel degelijk steekproefsgewijs gecontroleerd op kwaliteit, maar ligt de eerste verantwoordelijkheid bij de fondsen. Van het stapelen van subsidies was het ministerie op de hoogte.

In reactie laat Cor Baars weten in alle gevallen legitiem gebruik te hebben gemaakt van bestaande regelgeving. Bovendien stelt hij dat Easycursus.nl niet het enige bedrijf was dat zo zaken deed. In totaal 96 opleidingsinstituten, erkend door het Scholingsfonds voor de Bouwnijverheid, kunnen met cursussen op het gebied van vaktechniek hun opdrachtgevers geld laten verdienen op cursussen , aldus Baars die wil benadrukken dat hij een gewone zakenrelatie met Aad Wieringa onderhield.

Omdat flink viel te verdienen, kreeg de kwaliteit van de cursussen steeds minder aandacht

Europese miljoenen

Tot en met 2013 is er voor Nederland in totaal 830 mln aan subsidie uit het Europees Sociaal Fonds (ESF) beschikbaar. Een belangrijke doelstelling van het ESF is om een betere arbeidsmarktpositie te creëren voor laagopgeleide werknemers.

Als het aan de Europese Commissie ligt wordt het totale budget van het ESF vanaf 2014 verhoogd van 76 mrd naar 84 mrd. Volgens plaatsvervangend directeur-generaal Werkgelegenheid en Sociale Zaken, Zoltán Kazatsay, is het zeer belangrijk dat het geld goed besteed wordt nu de Europese arbeidsmarkt met grote problemen kampt. Kazatsay is er vooral beducht voor dat onder invloed van de crisis middengroepen op de arbeidsmarkt worden weggedrukt als zij zich niet blijven scholen. Het geld is er, maar het is de vraag hoe dat het beste tot zijn recht komt. Zonder centrale coördinatie lukt het niet , stelt hij.

Je rijdt ook geen zestig als honderd de maximale snelheid is, dan rijd je honderd

In Nederland wordt de uitvoering van de scholingsprojecten overgelaten aan decentrale opleidings- en ontwikkelingsfondsen. Bedrijven kunnen alleen via deze fondsen, die beheerd worden door werkgeversorganisaties en vakbonden, een subsidieaanvraag indienen voor dit doel. Het is volgens het ministerie van Sociale Zaken in Den Haag in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de fondsen om toe te zien op de kwaliteit van de scholing. Nederland is geen voorstander van het verhogen van het ESF-budget. De lidstaten beslissen eind van het jaar over de nieuwe begroting.

Politieke reacties

CDA en PVV willen opheldering van staatssecretaris Paul de Krom van Sociale Zaken over de mogelijkheid om subsidies te stapelen en de constructies die tot overfinanciering en prijsopdrijving leiden.

Of het nu wel of niet langs het randje van de wet is, dit is moreel niet te verkopen , stelt CDA-Tweede Kamerlid Eddy van Hijum. Hij noemt het onthutsend dat de scholingsfondsen hier geen zicht op hadden. De wereld van het Agentschap (subsidieloket van Sociale Zaken, red.) en die van de scholingsfondsen komen niet bij elkaar en daarachter zit een wereld die je niet wil kennen. De fondsen die wel op de hoogte waren, diskwalificeren zich volgens Van Hijum voor nieuwe ESF-aanvragen.

Tweede Kamerlid Ino van den Besselaar (PVV) was zelf werkgeversonderhandelaar en bestuurder in het Scholingsfonds voor de Bouwnijverheid. Hij noemt de beschreven praktijken zeer herkenbaar. Enerzijds willen sectoren zo veel mogelijk aan ESF-subsidie opstrijken, anderzijds zijn ze niet in staat voldoende controle uit te oefenen op de diverse geldstromen en de inhoud van de scholing, zegt hij.

Van den Besselaar noemt het bedenkelijk dat er geen zicht is op de kostprijs van een cursus en dat iedereen, via een verhoging van de kostprijs, uit de subsidieruif kan mee-eten. Hoewel hij niet vindt dat sectorfondsen in dit soort gevallen niet meer in aanmerking voor ESF zouden moeten komen, pleit Van den Besselaar voor een diepgaand onderzoek.